سونوگرافی سه بعدی (۳D) و چهار بعدی (۴D)
سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی تکنیکی است که عمدتاً در بررسی‌های جنینی استفاده می‌گردد. سونوگرافی معمول جنین دو بعدی (۲D) است که تصویر حاصل از رفت و برگشت امواج صوتی غیرقابل شنیدن روی مونیتور شکل گرفته و در بررسی سلامت جنین مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر امواج ارسالی در چند جهت به سمت جنین فرستاده و دریافت گردد، تصویر حاصل پس از بازسازی کامپیوتر سونوگرافی ۳D & 4D خواهد بود.
اختلاف بین این دو در عدم رویت حرکت جنین در ۳D و ثبت حرکت در ۴D – البته با سرعت کمتر از واقع به علت زمان محاسبات کامپیوتر دستگاه- می‌باشد. به همین علت و نیاز به سرعت بالای پردازش و نیاز به پروب‌های ویژه، هزینه ۴Dنسبت به ۳D واضحاً بالاتر است. گرچه هنوز اثر قطعی آسیب‌رسانی برای سونوگرافی ۳D و ۴D تعریف نشده است، اما توصیه می‌شود که روش فوق تنها با توصیه پزشک انجام گیرد.
ماهیت فیزیکی سونوگرافی ۲D، ۳D و ۴D یکی است، اما نکات قابل اهمیت مدت زمان تصویربرداری،شدت امواج و تعداد دفعات بررسی است.
۱٫ از نظر زمان بهتر است مدت آن کمتر از ۳۰ دقیقه باشد. البته هنوز زمان حداکثر ایمن برای این نوع سونوگرافی تعیین نشده است.
۲٫ شدت امواج نباید از استاندارد FDA بیشتر باشد. البته دستگاه‌های جدید به نحوی تنظیم گردیده‌اند که از این میزان نگذرند.
۳٫ از نظر تعداد، توصیه می‌شود که این نوع سونوگرافی بیش از یک‌بار در ماه صورت نگیرد.
از آنجایی که سونوگرافی جنین ناکامل برای مادر ایجاد استرس می‌کند (چون تصاویر کامل و قابل درکی به دست می‌آید)، توصیه می‌شود سونوگرافی ۳D و ۴D قبل از ۱۷ هفتگی انجام نشود.
به هر حال، بزرگترین آسیب ناشی از سونوگرافی‌های فوق احساس ایمنی کامل است، که نیاز مادر به بررسی‌های پیش از زایمان را کاهش می‌دهد و می‌تواند موجب عوارض جبران ناپذیر گردد.
یکی از عللی که مادران جهت انجام سونوگرافی ۳D و ۴D مراجعه می‌کنند تعیین جنسیت زودرس جنین است.گرچه امکان تئوریک تعیین جنسیت از ۱۲ هفتگی وجود دارد، اما صحت آن از ۱۶ هفتگی به ۹۹% می‌رسد. در بسیاری از مراکز، کنترل جنسیت در ۲۰ هفتگی انجام می‌شود. از این بابت بین سونوگرافی ۲D و ۳D و ۴D اختلاف واضحی وجود ندارد.
زمان ایده‌آل برای سونوگرافی ۳D و ۴D بین ۲۶ تا ۳۰ هفتگی است. هرچند بررسی‌های زودتر و دیرتر از موعد فوق نیز گاهی توصیه می‌شود. البته از ۳۲ هفتگی به علت نزول جنین در لگن و کاهش مایع آمنیوتیک امکان سونوگرافی فوق شدیداً کاهش می‌یابد.
توصیه می‌شود که، مادران از یک هفته قبل از سونوگرافی مایعات کافی بنوشند تا میزان مایع آمنیوتیک مناسب‌تر باشد.
استفاده‌های دیگر سونوگرافی ۳D & 4D:
• یکی دیگر از استفاده‌های سونوگرافی‌های فوق در بررسی موقعیت پروب حین جایگذاری تخم در رحم در مکان مناسب حین IVF می‌باشد.
• استفاده دیگر آن جهت تعیین موضع دقیق Intervention جهت بلوک عصب محیطی است.
• سونوگرافی ۴D از پرینه برای بررسی موضع، میزان و گسترش پارگی اسفنکتر آنال در زنان زایمان اول نیز از موارد جدید مورد استفاده می‌باشد.
با احترام
دکتر علیرضا سمنانی
متخصص رادیولوژی و سونوگرافی و CT-Scan
فلوشیپ Interventional Radiology